Tiến sĩ Phạm Văn Luân tiết lộ nguồn gốc diễn xướng “nói thơ Vân Tiên”

Truyện thơ Lục Vân Tiên không chỉ là tác phẩm nổi tiếng được nhiều người dân Việt Nam yêu thích mà còn thấm đẫm trong từng lời ăn tiếng nói và đi vào ca dao, tục ngữ, trở thành loại hình diễn xướng dân gian “nói thơ Vân Tiên”.

Lục Vân Tiên là tác phẩm thơ Nôm nổi tiếng do nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu sáng tác vào khoảng đầu những năm 50 của thế kỷ 19, gồm 2075 câu thơ với hình thức truyện kể văn vần (truyện thơ). Không chỉ nổi tiếng trong nước, tác phẩm còn được dịch ra nhiều thứ tiếng như Anh, Pháp, Nhật.

Để tìm hiểu sâu hơn về truyện thơ Lục Vân Tiên, Tiến sĩ Phạm Văn Luân – giảng viên trường Đại học Văn Hóa TP.HCM vừa có những chia sẻ thú vị về bối cảnh ra đời và hành trình lan tỏa, trường tồn của tác phẩm này trong đời sống tinh thần người Việt, đặc biệt là ở Nam Bộ.

Theo Tiến sĩ Phạm Văn Luân, Nguyễn Đình Chiểu là người Nam Bộ duy nhất trong bảy danh nhân văn hóa Việt Nam. Truyện thơ Lục Vân Tiên ra đời trong hoàn cảnh Nguyễn Đình Chiểu phải bỏ dở kỳ thi để về quê chịu tang mẹ. Trên đường trở về, vì quá thương khóc mẹ nên ông bị bệnh nặng và mù lòa cả hai mắt.

Khoảng năm 1846, Nguyễn Đình Chiểu đương độ 24 tuổi, ông bắt đầu “thai nghén” ý tưởng và hình thành câu chuyện Lục Vân Tiên. Song vì mù lòa nên về sau, Nguyễn Đình Chiểu sáng tác bằng cách kể chuyện cho người thân trong gia đình ghi chép lại. Tác phẩm sau đó được dân chúng ưa thích và được truyền miệng, học thuộc lòng rộng rãi trong dân gian. Thậm chí, kể cả những người không biết chữ vẫn có thể nói thơ, kể chuyện Lục Vân Tiên. Tiến sĩ Phạm Văn Luân cho biết: “Trên mạng, có rất nhiều đoạn clip ghi lại hình ảnh những bà lão lớn tuổi nhưng vẫn nói thơ Vân Tiên vanh vách. Sau này, chúng tôi cũng có dịp đi gặp hậu duệ đời thứ 4, thứ 5 của cụ Nguyễn Đình Chiểu. Dù ở độ 80 – 90 tuổi nhưng các bà kể lại chuyện Lục Vân Tiên rất rành mạch”.

Theo Tiến sĩ Phạm Văn Luân tìm hiểu, lý do truyện thơ Lục Vân Tiên có sức sống bền bỉ đến như vậy vì truyện ca ngợi chính nghĩa và gửi gắm niềm khát vọng, lý tưởng sống cao đẹp. Đó cũng chính là những đức tính quan trọng mà người dân Việt Nam luôn hướng đến và muốn truyền dạy cho con cháu. Bằng hình thức truyền miệng, Lục Vân Tiên dần đi vào từng ngõ ngách đời sống thường nhật, thấm vào lời ăn tiếng nói và trở thành hình mẫu lý tưởng của cộng đồng.

Trong truyện thơ Lục Vân Tiên, hai nhân vật tiêu biểu được biết đến nhiều nhất là Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga. Nếu như Lục Vân Tiên đại diện cho một người nam nhi hào hiệp, trượng nghĩa thì Kiều Nguyệt Nga tượng trưng cho một cô gái thủy chung son sắt, lấy chữ nghĩa làm gốc.

Ngày nay, mỗi khi có một người trẻ dũng cảm ra tay giúp đỡ người khác, người ta vẫn thường ví gọi họ như “Lục Vân Tiên giữa đời thường”. Qua đó, có thể thấy hình ảnh Lục Vân Tiên đã khắc sâu vào tâm trí của người dân và trở thành hình ảnh lý tưởng để thế hệ trẻ noi theo.

Đặc biệt, Lục Vân Tiên không chỉ dừng lại là tác phẩm truyện thơ mà còn đi vào ca dao, tục ngữ, dân ca và trở thành một loại hình diễn xướng dân gian có tên “nói thơ Vân Tiên”. Chính nhờ loại hình “nói thơ Vân Tiên” mà tác phẩm Lục Vân Tiên lúc bấy giờ nhanh chóng được phổ biến rộng rãi và trường tồn đến ngày nay. Với nội dung truyền dạy đạo làm người, nói thơ Vân Tiên là một trong những phương pháp giúp thế hệ đi trước răn dạy con cháu phải sống nhân nghĩa, trung hiếu và tiết hạnh như câu thơ “Trai thời trung hiếu làm đầu - Gái thời tiết hạnh là câu trau mình”.

Cuối chương trình Kính Đa Chiều, Tiến sĩ Phạm Văn Luân nhấn mạnh: “Nói thơ Vân Tiên cần được chúng ta quan tâm và phổ biến nhiều hơn và tôi nghĩ các phương pháp giáo dục ngày nay nên tham khảo, học tập cách phổ biến của cụ Nguyễn Đình Chiểu đã làm trước đây”.

Kính Đa Chiều chủ đề tiếp theo Thoại Ngọc Hầu và kênh Vĩnh Tế với sự tham gia của host Minh Đức và Tiến sĩ Nguyễn Thanh Phong sẽ được phát sóng vào lúc 20h ngày 29/7/2025 trên kênh VTV9. Chương trình do VTV9 phối hợp cùng Jet Studio thực hiện.

Anh Anh